Σε απάντηση στην κρίση που βιώνει η κοινωνία μας και στα φαινόμενα της σχολικής βίας και παραβατικότητας, του συνεχούς ανταγωνισμού και της σχολικής διαρροής αλλά και της γενικότερης κρίσης του εκπαιδευτικού συστήματος και αμφισβήτησης του ρόλου και του στόχου του καθώς και αποδυνάμωσης της παιδαγωγικής φιλοσοφίας και στοχοθεσίας, είναι επιτακτική η ανάγκη για μια διαφορετική παιδαγωγική με κοινωνικό-πολιτικό εκπαιδευτικό όραμα, με εκπαιδευτικούς και μαθήτριες/μαθητές να συν-εργάζονται κριτικά και απελευθερωτικά σε ένα σχολείο που να λειτουργεί ως κοινότητα (Ζαφειρίδης, 1998, 2001, Φατούρου, 2009). Είναι ανάγκη να συν-διαμορφώσουμε ένα σχολείο απελευθερωτικό, ανοικτό και συνεργατικό όπου να αναπτύσσεται καθημερινά η ελευθερία, η δημοκρατία, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η ισότητα και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα – όχι ως γνώση αλλά ως βίωμα, όπου οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναπτύσσονται ολόπλευρα για να γίνουν αυριανοί πολίτες με κριτική συνείδηση και χειραφέτηση.
Η αδυναμία και το έλλειμμα των παραδοσιακών εκπαιδευτικών συστημάτων να ανταποκριθούν στη σημερινή σύνθετη κατάσταση καταδεικνύουν αυτή την ανάγκη για μια διαφορετική παιδαγωγική με ένα σχολείο που θα προωθεί πρωτίστως τη δημιουργικότητα, την ελεύθερη έκφραση, την επικοινωνία, τη συνεργασία και τη κριτική συνείδηση των μαθητών και μαθητριών (Laffitte, 1985, Lémery, Bizieau, 2002, Brown, 2005). Αυτό είναι το ζητούμενο για όλες και όλους τους παιδαγωγούς που σήμερα τολμούν, πειραματίζονται και δημιουργούν γιατί ονειρεύονται ένα καλύτερο σχολείο για τα παιδιά.
Σύμφωνα με τον μεταρρυθμιστή παιδαγωγό Σελεστέν Φρενέ (1896 -1966), ιδρυτή του Μοντέρνου Σχολείου, το σχολείο πρέπει να είναι «σχολείο του λαού» (Σ. Φρενέ, Το σχολείο του λαού, 1969). Με το Φρενέ γεννιέται μια Λαϊκή Παιδαγωγική, παιδοκεντρική, ελεύθερη από πρακτικές χειραγώγησης, αντιπολεμική και αντιρατσιστική που κυοφορεί μακροπρόθεσμα μια πιο ειρηνική, δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία. Η παιδαγωγική Φρενέ παραμένει δυναμική και επίκαιρη και μπορεί να αποδειχθεί ένα εργαλείο κριτικής, προβληματισμού και αντίστασης στα σημερινά αλγεινά κοινωνικά φαινόμενα.
Η σχολική τάξη κατά τα πρότυπα της Παιδαγωγικής Φρενέ συνιστά ένα παιδαγωγικό περιβάλλον πλαισιωμένο με θεσμούς και δομημένο με κανόνες λειτουργίας που επιτρέπουν την ολόπλευρη και φυσική ανάπτυξη των παιδιών, του κιναισθητικού, συναισθηματικού, δημιουργικού και γνωστικού δυναμικού τους, και την καλλιέργεια όλων των τύπων νοημοσύνης μέσα από ομαδικές αλλά και ατομικές δράσεις/εργασίες.
Πιο συγκεκριμένα, με την Παιδαγωγική Φρενέ έχουμε μία πρόταση αλλά και τα εργαλεία για ένα σχολείο κοντά στο παιδί, ευχάριστο, δημιουργικό και χειραφετικό. Πιο συγκεκριμένα, έχουμε:
Ένα δημόσιο σχολείο ελεύθερο και ανοικτό
- που υποδέχεται, σέβεται και αναγνωρίζει ισότιμα το κάθε παιδί και τα δικαιώματά του ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση, την καταγωγή ή τη θρησκεία του
- όπου τα παιδιά βιώνουν τη χαρά της πρωτοβουλίας, της ελεύθερης επιλογής, της δημιουργίας και του οράματος για την βελτίωση της ζωής τους μέσα από τη μάθηση και την εργασία τους στο σχολείο
- όπου εκπαιδευτικοί, γυναίκες και άντρες, και μαθητές/μαθήτριες συν-εργάζονται για την ανάπτυξη της κριτικής συνείδησης όλων με σκοπό την κοινωνική τους χειραφέτηση (P. Freire, 1974, H. Giroux, 1988)
- όπου θα αναπτύσσονται καθημερινά στη σχολική ζωή η ελευθερία, η δημοκρατία, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η ισότητα και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα.
- όπου η τάξη και το σχολείο λειτουργούν ως κοινότητα. Μέσα στην τάξη ως κοινότητα, αναπτύσσεται το δημοκρατικό πνεύμα και οι κοινοτικές αξίες της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης και της ισότητας για την πρόληψη των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, των φαινομένων της βίας και της σχολικής διαρροής (Ζαφειρίδης, 2001, Παγώνη, 2007, Reuter, 2007, Φατούρου, 2009).
- με το Τυπογραφείο – όπου τα παιδιά εκδίδουν σχολικά έντυπα, εφημερίδα τάξης και Μικρά βιβλία και γράφουν για να εκφραστούν, να επικοινωνήσουν, να διαβαστούν από πραγματικό κοινό
- με τον Κινηματογράφο, όπου οι μαθητές και μαθήτριες καλλιεργούν τον οπτικοακουστικό εγγραμματισμό και εκφράζουν τις ιδέες τους μέσα από την τέχνη, αναπτύσσουν τη φαντασία τους και δημιουργούν
- με την διασχολική αλληλογραφία και τη διαδικτυακή επικοινωνία τάξεων, όπου τα έργα των παιδιών έχουν πραγματικούς αποδέκτες, ξεπερνούν τα όρια της τάξης τους διότι ανταλλάσσονται με συνεργαζόμενες τάξεις και δημοσιεύονται
- με τη Βιβλιοθήκη ως κεντρικό και ζωτικό μέρος κάθε σχολείου με βιβλία από και για τα παιδιά
- με τα Εργαστήρια Τέχνης – ζωγραφική, θέατρο, χορός - για να αναπτύσσεται η φαντασία, η δημιουργικότητα, η έκφραση των παιδιών
- με το Συμβούλιο – Συμβούλιο τάξης και Συμβούλιο σχολικής κοινότητας - που είναι θεσμός - θεμελιακό εργαλείο της τάξης και του σχολείου για την ανάπτυξη της πολιτειότητας, για την επίλυση προβλημάτων, την πειθαρχία και την πρόληψη της βίας στο σχολείο
- με το Σχολικό Συνεταιρισμό για την ανάπτυξη και ενίσχυση των δημιουργικών έργων και δράσεων.
Οι παραπάνω παιδαγωγικές τεχνικές εντάσσονται σε ένα πλαίσιο με δομή και κανόνες και δρουν συμπληρωματικά και υποστηρικτικά η μία προς την άλλη.
Ένα σχολείο της συνεργασίας χωρίς ανταγωνισμό
- με την υποστήριξη της τάξης ως κοινότητα, όπου τα παιδιά αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες, βιώνουν το σχολείο τους ως υπόθεση συλλογική και δική τους
- με έμφαση στα ατομικά και συλλογικά Σχέδια εργασίας – δράσης που έχουν νόημα για τα παιδιά
- με τη συνεργατική μάθηση, την ενσωμάτωση όλων των μαθητών/μαθητριών και την αλληλοβοήθεια σε θετικό κλίμα χωρίς ανταγωνισμό.
Ένα σχολείο πολιτιστικό πολύκεντρο με συνέργεια πολλών ενηλίκων
- ανοικτό για δράσεις σε συνεργασία με φορείς και δίκτυα, ανοικτό, δημόσιο και λαϊκό
- όπου θα συνεργούν εκτός από τους/τις εκπαιδευτικούς και γονείς και οι άνθρωποι του πολιτισμού και της τέχνης, των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, των Δικτύων της πόλης, των δομών υγείας, πρόληψης, του αθλητισμού, της σίτισης.
Ένα σχολείο ανοιχτό στην κοινότητα
- με ξεχωριστή αρχιτεκτονική που συνδέει την τάξη με την αυλή και την κοινότητα. Με έμφαση στις διαδρομές μέσα κι έξω από το σχολείο, από το σχολείο προς την κοινότητα, στους περιπάτους και τις επισκέψεις και φιλικό στις οικολογικές διαδρομές στην πόλη με ποδήλατα.
Συμπερασματικά, η εφαρμογή της Παιδαγωγικής Φρενέ στο δημόσιο ελληνικό σχολείο μπορεί να αποτελέσει καταλύτη στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός σχολείου ελεύθερου, ανοικτού και συνεργατικού
- με την λειτουργία της τάξης ως κοινότητας ζωής, όπου όλα τα μέλη της, εκπαιδευτικοί και παιδιά, αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες, βιώνουν το σχολείο τους ως υπόθεση συλλογική και δική τους
- με έμφαση στα ατομικά και συλλογικά Σχέδια εργασίας/δράσης που έχουν νόημα για τα παιδιά
- με όχημα την συνεργατική μάθηση και στόχο την ενσωμάτωση όλων των μαθητών/μαθητριών μέσα σε θετικό κλίμα αλληλοβοήθειας και αλληλεγγύης.
Είναι επίσης μία πρόταση ευέλικτη γιατί ακόμη και στα πλαίσια μιας σχολικής μονάδας που λειτουργεί κατά παραδοσιακό τρόπο μπορεί να λειτουργήσει μία μεμονωμένη τάξη ως τάξη Φρενέ. Μπορεί ακόμη να αξιοποιήσει ο/η εκπαιδευτικός που ενδιαφέρεται μεμονωμένες τεχνικές και παιδαγωγικά εργαλεία, διαμορφώνοντας την δική του/δική της πύλη εισόδου σε μια εναλλακτική παιδαγωγική που είναι σε θέση να προσφέρει την απόλαυση μιας δημιουργικής, ευχάριστης όσο και αποδοτικής εργασίας σε παιδιά και εκπαιδευτικούς.
Είναι προφανές ότι η ουσιαστική επιμόρφωση και γνωριμία με την φιλοσοφία, τις αρχές, τα εργαλεία και τις τεχνικές της παιδαγωγικής Φρενέ αποτελεί μια sine qua non προϋπόθεση για την επιτυχία οποιουδήποτε εγχειρήματος εφαρμογής της στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση. Εκεί ακριβώς αποσκοπεί και η πρόταση που ακολουθεί.
Περισσότερα σχετικά με τις Αρχές και Τεχνικές Παιδαγωγικής Φρενέ, βλέπε στο skasiarxeio.wordpress.com
Υλοποίηση Πιλοτικού Προγράμματος για την εφαρμογή της Παιδαγωγικής Φρενέ στη δημόσια εκπαίδευση
Η παιδαγωγική ομάδα για τη διάδοση της παιδαγωγικής Φρενέ στην Ελλάδα «Το Σκασιαρχείο – Πειραματικοί ψηλαφισμοί για ένα σχολείο της κοινότητας» σε συνεργασία με το Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και το Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών διοργανώνουν πιλοτικό πρόγραμμα για την εφαρμογή της Παιδαγωγικής Φρενέ στη δημόσια εκπαίδευση σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Βόλο, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και τη συνεργασία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής πολιτικής.Το πρόγραμμα απευθύνεται σε εν ενεργεία εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όλων των ειδικοτήτων που επιθυμούν να εφαρμόσουν στην τάξη τους την συνεργατική μάθηση με την παιδαγωγική Φρενέ. Στόχος είναι η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών πάνω στις παιδαγωγικές αρχές και τα εκπαιδευτικά εργαλεία της μεθόδου αυτής καθώς και η ανάπτυξη της αυτονομίας αλλά και μιας συνεργατικής παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής κουλτούρας μεταξύ των εκπαιδευτικών. Θα υλοποιηθεί σε τρείς φάσεις σε διάστημα δύο ετών:
1η φάση (1ο έτος). Πρόγραμμα επιμόρφωσηςΕισαγωγική επιμόρφωση εκπαιδευτικών με διδακτικές εφαρμογές σε μικρή κλίμακα. Μάρτιος – Ιούνιος 2017, β΄ τετράμηνο. Υλοποίηση επιμορφωτικού προγράμματος 40 ωρών.
Το πρόγραμμα ξεκινάει στην Αθήνα κατά το 2ο εξάμηνο της τρέχουσας χρονιάς, 2016-17, και να εξελιχθεί σε τρία τριήμερα που θα διεξαχθούν στο 1ο 12/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών (Μαράσλειο), οδός Μαρασλή και Σουηδίας (στάση Ευαγγελισμός).
Α) 2, 3, 4 Μαρτίου 2017
Β) 27, 28, 29 Απριλίου 2017
Γ) 15, 16, 19 Ιουνίου 2017
Επέκταση του προγράμματοςΤο πρόγραμμα στην πρώτη του εφαρμογή στην Αθήνα μπορεί να καλύψει τις ανάγκες 60 εκπαιδευτικών του νομού Αττικής σε ξεχωριστά τμήματα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι επόμενοι κύκλοι επιμόρφωσης, μετά την 1η εφαρμογή, θα γίνουν και με πολλαπλασιαστές-τριες που θα προκύψουν από τον πρώτο κύκλο.
Στις άλλες πόλεις θα ξεκινήσει τον Οκτώβριο 2017, αφού πρώτα γίνει τριήμερη συνάντηση με τους-τις υπευθύνους-συντονιστές-τριες που θα οριστούν σε κάθε μία από αυτές και έναν υπεύθυνο-συντονιστή σε κάθε πόλη από την ομάδα της Αθήνας.
2η φάση (2ο έτος, α΄ τετράμηνο). Εφαρμογή:Εφαρμογή της παιδαγωγικής Φρενέ σε πιλοτικές τάξεις και σχολεία. Εμβάθυνση με ανάλυση των εφαρμογών και επισκέψεις σε τάξεις Freinet (40 ώρες). Σεπτέμβριος 2017 – Ιανουάριος 2018, 1ο τετράμηνο του σχολ. έτους 2017-2018. Οι συνεδριάσεις και παρακολουθήσεις μαθημάτων θα έχουν διάρκεια 40 ωρών.
3η φάση (2ο έτος, β΄ τετράμηνο). Απολογισμός:Απολογισμός, Διάχυση αποτελεσμάτων, Σύνταξη συλλογικών κειμένων ή μονογραφιών για την παρουσίαση και τη διάχυση των αποτελεσμάτων του πιλοτικού προγράμματος. Σχεδιασμός για πιθανή γενίκευση του προγράμματος ή για εφαρμογή σε μεγαλύτερη κλίμακα. Φεβρουάριος – Ιούνιος 2018, 2ο τετράμηνο. Διάρκεια δραστηριοτήτων 40 ωρών.
Συνολική διάρκεια: 2 σχολικά έτη (ή τρία τετράμηνα). Η συνολική διάρκεια των εκπαίδευσης εκτιμάται σε 120 ώρες.
Προϋποθέσεις και δεσμεύσεις για τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία που συμμετέχουν στο πιλοτικό πρόγραμμα
Οι τάξεις ή τα σχολεία θα λειτουργούν με εργαλεία και τεχνικές της παιδαγωγικής Φρενέ στη λογική μιας ενεργητικής, συνεργατικής παιδαγωγικής παρέμβασης των εκπαιδευτικών. Θα ακολουθούνται τα ισχύοντα Προγράμματα Σπουδών ως προς την στοχοθεσία τους, ενώ το ωρολόγιο πρόγραμμα δεν θα επηρεαστεί. Ωστόσο, προτείνεται διαφορετικός βηματισμός στην οργάνωση της διδακτέας ύλης και των διδακτικών ενοτήτων, ώστε να διατίθεται περισσότερος χρόνος για την εφαρμογή του προγράμματος.
Οι εκπαιδευτικοί που θα παρακολουθήσουν το πρόγραμμα εκπαίδευσης χρειάζεται να συμμετάσχουν και στις τρεις φάσεις της εκπαίδευσης, δηλαδή να συμμετάσχουν στα επιμορφωτικά τριήμερα (1η φάση), να εφαρμόσουν τις αρχές και τα εργαλεία συνεργατικής μάθησης και πειραματικού ψηλαφισμού (Τάξη κοινότητα, Τι νέα, Συμβούλιο, Σχέδια εργασίας, Σχολικά έντυπα, αλληλογραφία, Πλάνο εργασίας, τάξη-περίπατος-κοινότητα) και να αναλύσουν τα αποτελέσματα των πρακτικών τους με τις/τους υπόλοιπες/-ους εκπαιδευτικούς και την επιστημονική ομάδα συνεργασίας-επίβλεψης (2η φάση) και τέλος να καταθέσουν γραπτές εργασίες, συλλογικές ή ατομικές, με την παρουσίαση των εφαρμογών (3η φάση). Οι δραστηριότητες που θα λάβουν ετικέτα ποιότητας μέσα από συλλογική διαδικασία θα έχουν την ευκαιρία να δημοσιευτούν σε συλλογικό τόμο « Τα πρώτα ανοιχτά και συνεργατικά σχολεία με την παιδαγωγική Φρενέ στην Ελλάδα».
Υποστηρικτικό υλικό
Εκδόσεις της παιδαγωγικής ομάδας
- Ξεκινώντας με την παιδαγωγική Freinet, Συλλογικό έργο, Μετάφραση: Χάρης Παπαδόπουλος, εκδόσεις Σκασιαρχείο, 2016.
- Célestin Freinet, Κριτική και Θεσμική παιδαγωγική. Για ένα σχολείο ελεύθερο, ανοικτό και συνεργατικό, Συλλογικό έργο, Επιμέλεια: Σοφία Λάχλου, Χαράλαμπος Μπαλτάς, Δέσποινα Καρακατσάνη, Εκδόσεις των συναδέλφων, (υπό έκδοση).
- Οδηγός συνεργατικής τάξης με την παιδαγωγική Freinet, Στέλλα Μπαδικιάν, (υπό έκδοση).
και του Δικτύου http://diktyofreinetgr.wixsite.com/diktyofreinet
Επιστημονικοί υπεύθυνοι – συντονιστές/συντονίστριες
Η υλοποίηση του προγράμματος θα τελεί υπό την επιστημονική καθοδήγηση του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, του Πανεπιστημίου Αθηνών και της παιδαγωγικής ομάδας «Σκασιαρχείο». Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Δέσποινα Καρακατσάνη, Παυλίνα Νικολοπούλου, Βασίλης Τσάφος, Αλεξάνδρα Ανδρούσου, Μαρία Σφυρόερα, Χάρης Παπαδόπουλος, Χαράλαμπος Μπαλτάς, Στέλλα Μπαδικιάν, Σοφία Λάχλου.
Συνεργάτες
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τμήματα Δημοτικής εκπαίδευσης και Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Τμήμα Δημοτικής εκπαίδευσης
Université de Picardie, ESPE (Πανεπιστήμιο της Πικαρντί. Τμήμα Επιστημών της Αγωγής)
Institut Coopératif de l’École Moderne –Pédagogie Freinet. ICEM (Συνεταιριστικό Ινστιτούτο του Μοντέρνου Σχολείου. Γαλλία)
Νεανικό Πλάνο και Κάμερα Ζιζάνιο
Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση
Συνήγορος του παιδιού
Δημοκρατική Παιδεία
European School Radio, το Πρώτο Μαθητικό Ραδιόφωνο
Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος (IFG)
Μαράσλειο. 1ο 12/θέσιο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΏΝ
Καλούνται οι εκπαιδευτικοί όλων των ειδικοτήτων της Πρωτοβάθμιας (Προσχολικής και Δημοτικής εκπαίδευσης) και της Δευτεροβάθμιας (Γυμνάσιο και Λύκειο) εκπαίδευσης που επιθυμούν να λάβουν μέρος στο Πιλοτικό Πρόγραμμα να δηλώσουν συμμετοχή εγκαίρως.Για την επιλογή των εκπαιδευτικών, θα ληφθεί θετικά υπόψη η δήλωση συμμετοχής περισσοτέρων εκπαιδευτικών ανά σχολική μονάδα, κάτι που θα συμβάλει στη δημιουργία του κατάλληλου συνεργατικού κλίματος για την λειτουργία όχι μόνο της τάξης ως κοινότητας αλλά και του σχολείου ως κοινότητας.
Το Πιλοτικό Πρόγραμμα πραγματοποιείται με την εθελοντική προσφορά όλων των συνεργατών χωρίς οικονομική επιβάρυνση για τους εκπαιδευτικούς. Θα δοθούν Πιστοποιητικά συμμετοχής στο Πιλοτικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Εφαρμογής της Παιδαγωγικής Φρενέ στη δημόσια εκπαίδευση.
ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΗΜΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ (με όλα τα συνημμένα αρχεία) ΣΤΟ http://www.iep.edu.gr